Có một loại bụi với kích thước cực nhỏ - siêu mịn, hoàn toàn có thể vượt qua tất cả các “bộ lọc” của hệ hô hấp để đi vào cơ thể người, chui sâu vào trong từng ngóc ngách, ngăn chặn sự trao đổi oxy của phổi, gây ung thư, tổn thương hoạt động DNA và thậm chí là giảm tuổi thọ con người,… Nó xuất hiện tại nhiều quốc gia trên thế giới và đáng sợ hơn, loại bụi này đã được phát hiện tại Việt Nam.

Các hạt bụi kích thước siêu nhỏ này có thể được sinh ra từ tự nhiên và trong những hoạt động phát triển nền kinh tế của con người. Trong tự nhiên, bụi trong không khí xuất hiện do sự hoạt động của núi lửa, các cơn bão, lốc xoáy, những trận cháy rừng, và bụi cũng được thải ra từ một số loại sinh vật sống (như các loại thực vật phát tán hạt, bào tử,…),…

Trong hoạt động phát triển nền kinh tế, thị trường, hoạt động sản xuất, xây dựng, sử dụng phương tiện giao thông, phá rừng, hút thuốc… con người hoàn toàn có thể tạo ra bụi và đưa vào trong không khí qua các hoạt động này.

Bụi nano là gì?

Bụi Nano là gì

Bụi Nano là những hạt bụi có kích thước cực kì nhỏ không thể nhìn thấy bằng mắt thường. Trến thế giới, bụi Nano được gọi bằng thuật ngữ Atmospheric particulate matter hay Marticulate matter (viết tắt là PM).

Tùy theo kích thước, bụi Nano được chia ra làm các loại PM khác nhau như: PM 10 (các hạt có kích thước từ 2.5 tới 10 micro mét), PM 2.5 (các hạt có kích thước dưới 2.5 micro mét), PM 1.0 (kích thước nhỏ hơn 1 micro mét) và PM 0.1. PM càng thấp thì tác động tới sức khỏe của con người càng nguy hại. Tại Việt Nam, hiện nay đã phát hiện ra sự xuất hiện của PM 2.5
Bụi nano và những tác hại tiềm ẩn

So sánh kích thước tương đối giữa các loại bụi nano​

So sánh kích thước tương đối giữa các loại bụi nano​

Cả PM 10 và PM 2.5 đều có thể xâm nhập được vào cơ thể con người thông qua việc hô hấp. Tổ chức Y tế thế giới WHO và cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế IARC đều xếp loại bụi PM 10 và PM 2.5 trong không khí vào Nhóm 1 những nhân tố gây ung thư. Các loại bụi này là nhân tố nguy hiểm nhất trong không khí bị ô nhiễm, bởi chúng có thể xâm nhập sâu vào phổi và máu mà không bị chặn lại bởi các cơ chế phòng vệ tự nhiên của cơ thể người. Khi chui vào cơ thể người, chúng có thể tăng nguy cơ mắc các bệnh về phổi, tim mạch, biến đổi DNA và chết sớm.
Một nghiên cứu tiến hành hồi năm 2013 dựa trên gần 320 ngàn người tại các quốc gia ở Châu Âu đã phát hiện rằng không hề có một mức an toàn nào đối với việc tiếp xúc với bụi Nano và mỗi khi bụi PM 10 trong không khí tăng lên 10 micro gram/m3 thì tỷ lệ ung thư tăng 22%. Hơn thế, bụi MP 2.5 càng nguy hiểm hơn nữa khi nó có nguy cơ làm tăng tới 36% khả năng gay ung thư phổi cho mỗi mức tăng 10 micro gram/m3 không khí.

Đối với phụ nữ mang thai, bụi nano có thể xâm nhập sâu vào cơ thể thai phụ, di chuyển tới bào thai đang phát triển tại bất cứ thời điểm nào của thai kỳ và gây nên những tác động xấu trong quá trình phát triển của thai nhi. Khi đi vào hệ mạch máu, bụi nano sẽ hình thành nên những mảng bám tích tụ trong thành mạch máu, gây nên viêm mạch máu. Đồng thời, cũng sẽ làm giảm tính đàn hồi của mạch máu, tăng nguy cơ xơ vữa động mạch và dễ dàng hình thành các căn bệnh nguy hiểm có thể gây ảnh hưởng tới tính mạng.
Nghiêm trọng hơn, theo một nghiên cứu tiến hành bởi các nhà khoa học Đài Loan năm 2012, đã chỉ ra rằng bụi Nano còn có thể xâm nhập sâu và tác động tới hoạt động của DNA, từ đó làm tăng nguy cơ gây ra những biến đổi trong cơ thể hay đột biến gen. Tương tự, một nghiên cứu công bố năm 2006 cũng chỉ ra bụi nano có thể gây tổn hại DNA của con người và từ đó, gây ra những tác động hết sức tiêu cực đến sức khỏe lẫn bộ máy di truyền.

​

Tại một số nơi, thành phần của bụi nano còn có các chất phóng xạ, không loại trừ có cả urani và thorium, từ đó tăng nguy cơ phơi nhiễm phóng xạ qua đường hít lẫn qua đường miệng nếu chúng bám vào các sản phẩm nông nghiệp. Thống kê cho thấy hàng năm, ô nhiễm không khí do riêng ngành công nghiệp than đã gây ra cái chết trong 1 triệu người. Trên phạm vi toàn cầu, 5 triệu người chết mỗi năm được cho là do những hạt bụi nano trong không khí.

Bụi nano đã xuất hiện tại Việt Nam

Do kích thước nhỏ, trọng lượng nhẹ và gần như vô hình, bụi Nano có thể xuất hiện trên một phạm vi cực rộng qua các khu vực địa lý khác nhau, để lại nhiều hậu quả mà con người không thể lường trước được. Tuy nhiên, tùy theo đặc điểm từng quốc gia mà các khu vực tập trung ô nhiễm bụi nano cũng có sự phân bố khác nhau, tương ứng với các nồng độ đo được tại các vùng này cũng khác nhau.
​

Tại Úc, lượng bụi PM 10 trung bình hàng ngày là 50 micro gram/m3 không khí và PM 2.5 là 25 micro gram/m3. Tại châu Âu, nồng độ PM 10 trung bình hàng ngày là 50 micro gram/m3 còn ở Mỹ cao hơn với 150 micro gram/m3. Đối với Trung Quốc, con số này lần lượt là 150 và 75 micro gram/m3 không khí còn tại Hong Kong là 100 và 75 micro gram/m3. Đối với Nhật là 100 và 35 micro gram/m3.

Trong khi đó, theo hướng dẫn của WHO về chất lượng không khí thì ngưỡng tiếp xúc với PM 2.5 trung bình hàng năm chỉ là 10 micro gram/m3, trung bình trong 24 tiếng là 25 micro gram/m3. Còn đối với PM 10 thì lần lượt 2 chỉ số này là 20 và 50 micro gram/m3.
​

Theo kết quả quan trắc tiến hành bởi Trung tâm quan trắc môi trường Việt Nam thì trong năm 2016, các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM đều có 20% số ngày trong năm là có lượng PM 10, PM 2.5 vượt ngưỡng cho phép. Trong 3 tháng đầu năm 2017, Hà Nội có 37 ngày có nồng độ PM 2.5 trung bình trong 24 giờ vượt quá ngưỡng 50 micro gram/m3 theo tiêu chuẩn Việt Nam và 78 ngày vượt quá tiêu chuẩn 25 micro gram/m3 của WHO.

Đáng chú ý hơn, trong quá trình thu thập mẫu bụi trong không khí để cân bằng hệ thống cân có giới hạn phát hiện 1 micro gram, các nhà khoa học Việt Nam chỉ cần có 1 ngày để thu thập đủ số lượng cần thiết, trong khi đó họ cho biết ở Nhật thì phải mất tới 3-7 ngày để làm được điều tương tự. Điều đó cho thấy tình hình ô nhiễm môi trường tại Việt Nam đã đạt tới mức đáng báo động.

Hiện nay, đối với không khí trong nhà thì hiện một số hãng sản xuất đã cung cấp một số thiết bị lọc không khí, máy điều hòa,… với tuyên bố lọc được tới bụi PM10, PM2.5,… riêng bụi PM1.0 mình tìm thử vẫn thấy có thiết bị lọc được nhưng chưa thấy phổ biến tại Việt Nam.

Có thể ngăn chặn bụi Nano chui vào cơ thể nhờ khẩu trang y tế?

Các nhà nghiên cứu khẳng định việc loại bỏ PM ra khỏi không khí ngoài trời gần như là điều hoàn toàn không thể làm được, đặc biệt là đối với những hạt PM kích thước càng nhỏ thì điều đó càng bất khả thi.

​

Liệu khẩu trang có thể lọc được các hạt bụi mịn PM hay không? Đầu tiên, Tổ chức quản lý dược phẩm và thực phẩm Mỹ FDA khẳng định rằng khẩu trang vải hoặc một số loại khẩu trang thoải mái, thời trang, khẩu trang y tế, khẩu trang giá rẻ mà nhiều người đang sử dụng hiện nay không được thiết kế để ngăn chặn các hạt bụi PM 10, PM 2.5 và bảo vệ cơ thể khỏi bụi.

Đối với khẩu trang y tế, FDA nói rõ rằng nó được khuyên dùng khi đang phẫu thuật hoặc trong các tình huống thủ thuật y tế, có tác dụng ngăn chặn những hạt chất lỏng kích thước lớn, dịch, máu, nước bọt,… Tuy nhiên, khẩu trang y tế không được thiết kế để ngăn chặn các hạt bụi PM10, PM2.5 hoặc nhỏ hơn. Để làm được điều đó cần một loại khẩu trang với những lớp lọc chuyên dụng nhằm hạn chết các hạt bụi PM chui vào cơ thể con người.

Đối với trẻ em, việc này càng có nguy cơ ảnh hưởng nặng nề hơn do hệ miễn của trẻ nhỏ còn yếu ớt và luôn cần được bảo vệ.

(Tham khảo: tinhte.vn)